Empiries

Die empiriese bewyslas vir 'n proposisie verwys na bewyse, wat sodanige stelling ondersteun of teëwerk, wat saamgestel is deur of toeganklik te wees vir ‘n sintuiglike-ervaring of eksperimentele prosedure. Empiriese bewyse is van sentrale belang vir die wetenskappe en speel 'n rol in verskeie ander velde, soos epistemologie en die reg.

Daar is geen algemene ooreenkoms oor hoe die terme bewys en empiries gedefinieer moet word nie. Dikwels werk verskillende velde met heel verskillende opvattings. In epistemologie is bewyse wat oortuigings regverdig of wat bepaal of dit rasioneel is om 'n sekere oortuiging te hou. Dit is slegs moontlik as die bewyse deur die persoon “besit” word, wat verskeie epistemoloë aangespoor het om bewyse as private geestestoestande soos ervarings of ander oortuigings te beskou. In die wetenskapsfilosofie, daarenteen, word bewyse verstaan as dit wat wetenskaplike hipoteses bevestig of ontken en tussen mededingende teorieë arbitreer. Vir hierdie rol is dit belangrik dat bewyse publiek en ontkontroversieel is, soos waarneembare fisiese voorwerpe of gebeurtenisse en anders as private geestelike toestande, sodat bewyse wetenskaplike konsensus kan bevorder. Die term empiries kom van Grieks ἐμπειρία (empeiría), dit wil sê 'ervaring'. In hierdie konteks word dit gewoonlik verstaan as wat waarneembaar is, in teenstelling met onwaarneembare of teoretiese objekte. Dit word algemeen aanvaar dat ongesteunde persepsie waarneming uitmaak, maar dit word betwis in watter mate voorwerpe wat slegs vir geassisteerde persepsie toeganklik is, soos bakterieë wat deur 'n mikroskoop gesien word of positrone wat in 'n wolkkamer opgespoor is, as waarneembaar beskou moet word.

Empiriese bewyse is noodsaaklik vir a posteriori kennis of empiriese kennis, kennis waarvan die regverdiging of weerspreking afhang van ervaring of eksperiment. A priori-kennis, daarenteen, word óf as aangebore óf as geregverdig deur rasionele intuïsie beskou en dus as nie afhanklik van empiriese bewyse nie. Rasionalisme aanvaar ten volle dat daar kennis a priori is, wat óf volstrek deur empirisme verwerp word óf slegs op 'n beperkte manier aanvaar word as kennis van verhoudings tussen ons konsepte, maar nie met betrekking tot die eksterne wêreld nie.

Wetenskaplike bewyse is nou verwant aan empiriese bewyse, maar nie alle vorme van empiriese bewyse voldoen aan die standaarde wat deur wetenskaplike metodes bepaal word nie. Bronne van empiriese bewyse word soms verdeel in waarneming en eksperimentering, die verskil is dat slegs eksperimentering manipulasie of intervensie behels: verskynsels word aktief geskep in plaas daarvan om passief waargeneem te word.